kutubhona

келди, иллат мавжуд бўлса ҳукм ҳам мавжуд, иллат йўқ бўлса ҳукм ҳам йўқ», деган маънони англатади. Бу нотўғри. Чунки поранинг ҳаромлиги ҳақида келган барча насслар унинг ҳаромлигини бирон иллат билан иллатламади. Ўша нассда ва бошқа ҳеч қайси нассда биз поранинг ҳаромлигига оид иллатни истинбот қилиб оладиган ҳеч нарса йўқ. Шунинг учун поранинг ҳаромлиги иллатланмаган очиқ нассга кўра бўлди. Унинг учун иллат мутлақо йўқ. «Ҳақни олиб беришда ҳақ соҳибидан пора олса жоиз, чунки бу ҳалол ишни қилгани учун, яъни ҳақни олиб бергани учун пул олишдир» дейиш ҳам нотўғри. Чунки поранинг ҳаромлигини баён қилган насс умумий келди. Улар умумийлигича қолиб, поранинг ҳамма турини ўз ичига олади. Энди агар уни хосланмоқчи ва поранинг баъзи турларини истисно қилинмоқчи бўлса бунинг учун уни хослайдиган бошқа бир насс керак бўлади. Уни фақат Китоб ёки Суннатдан олинган бирон нассгина хослаши мумкин. Китоб ва Суннатда бундай насс келмаган. Демак хосланмай умумийлигича қолаверади. Шунга биноан поранинг ҳамма турлари ҳаром. Ҳақни талаб қилиш бўладими, ботилни талаб қилиш бўладими, зулмни кўтариш ёки зулм қилиш бўладими, азиятни даф қилиш бўладими ёки манфаат келтириш бўладими, ҳеч фарқсиз ҳаммаси насснинг умумийлиги остига киради.
Шунингдек поранинг ҳаромлиги борасида у ҳокимга бериладими ёки идора ходимигами ёки бошлиққами ёки бошқагами, ҳаммаси ҳаром. Аҳмад Абу Ҳурайрадан Росулуллоҳ с.а.в.нинг:

«لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الرَّاشِي وَالْمُرْتَشِي فِي الْحُكْمِ»

«Ҳукмда пора берувчига ва пора олувчига Аллоҳнинг лаънати бўлсин» деганларини ривоят қилди. «Бу бошқарувга муқайяд бўлди. Демак мутлақ муқайяд маъносига олиб борилади» дейиш нотўғри. Чунки васф унинг учун қайд ҳисобланадиган лафз умумий эмас, мутлақ лафздир (яъни мутлақ лафз қайдланиб муқайяд бўлади). Умумий лафзда эса муқайяд бўлиш эмас, хосланиш содир бўлади. Агар умумий лафз билан бирон қайд келса бу муқайяд бўлиш қабилидан эмас, балки унинг бўлакларидан бирини насс матнида кўрсатиш қабилидан бўлади. Бу ердаги «пора берувчи», «пора олувчи» ва «икковининг ўртасида воситачилик қилувчи» деган лафз мутлақ лафз эмас, умумий лафздир. Шунинг учун